Paribasan, Bebasan, Saloka
Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa
teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung
(frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa
tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung
surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges:
tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni
manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam
uripe.
Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane
1.
Andaka ina tan wrin
upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki
barang kang ilang
2.
Awak pendhek budi ciblek
= wong cilik tur asor bebudene
3.
Abag-abang lambe =
guneme mung lamis
4.
Adol lenga kari busik =
dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean
5.
Akadang saksi = wong
prakaran akeh sadulure kang dadi seksine
6.
Ana bapang sumimpang =
nyingkiri sakehing bebaya
7.
Anirna patra = ngungkiri
tulisane dhewe
8.
Angin silem ing warih =
tumindak ala kanthi sesidheman
9.
Angon kosok = ngreti
ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake
10. Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur
marak ati lan bisa mranani sing krungu
11. Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang
mung sakoleh-olehe
12. Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor
banget)
13. Ana adulate ora ana begjane = arep nemu
kabegjan, ning ora sida
14. Ana gula ana semut = panggonan sing akeh
rejekine, mesti akeh sing nekani.
15. Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen
wewadi.
16. Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo
tumindak.
17. Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan,
yen limpe banjur dicolong
18. Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem
rekasane
19. Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih
20. Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur
pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane
21. Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas
bojone sadulur tuwa
22. Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala
oleh dalan
23. Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri
urusaning liyan
24. Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot
amarga tumindake anake
25. Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh
nglakoni rekasane
27. Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang
28. Asu marani gebug = njarag bebaya
29. Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing
ora mumpangati
30. Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang
kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)
31. Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane
sedulur ora bakal medhotake pasedulurane
32. Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh
prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung jawab
33. mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman
34. mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum
utawa angger-angger
35. mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang
pamarentah
36. mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara
37. mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang
durung karuwan wekase
38. mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala,
nanging malah nemu piala kang luwih saka ala
39. mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak
pagawe ala
40. Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan
kang mbebayani
41. Beras wutah arang bali menyang takere = barang
kang wis owah ora bakal bali kaya maune
42. mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging
sejatine arep ngrusuhi
43. Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho
nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung
tau nglakoni
44. Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina
45. Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan
kang gawat, ngemu baya pati
46. Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan
kang gawat, ngemu baya pati
47. Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan
48. Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis
gedhe)
49. Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut
gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut
50. Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan
sing pinter padha nemu cilaka
51. Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal
tinemu, sing ala bakale ketara
52. Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora
ngerti sing dikarepake
53. Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang
sepele kelangan barang sing aji
54. Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah
nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane nanging manis bebudene
55. Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang
mesthi gelis bisa
56. Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene
pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih trengginas
57. Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh
panguwasane
58. Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan
ing ngarepe wong wadon kang disiri
59. Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga
barang kang banget dikaremi
60. Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu,
senengane padha kumpul tanpa ana prelune
61. Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai =
nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe
62. Carang canthel = ora diajak guneman nanging
melu-melu ngrembug
63. Car-cor kaya kurang janganan = ngomong
ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
64. Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora
diajak guneman
65. Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh
karo kahanane
66. Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang
mokal kecandhake
67. Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang
tanpa ana kawusanane
68. Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang
kekuwatane
69. Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala
bakal katut ala
70. Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang
didhisiki anggone rabi dening adhine
71. Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang
luwih saka mesthine
72. Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur
tumindak asor
73. Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora
laras karo kaanane
74. Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone
75. Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora
bisa diowahi yen durung nganti mati
76. Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid
nanging malah entek akeh, karepe mung climen wekasan entek wragat akeh
77. Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng
menehi (muruki)
78. Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah
panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge wong akeh
79. Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan
njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.
80. Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala
bisa melu-melu
81. Dahwen ati open = nacad nanging mbenerake wong
liya
82. Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe
abot
83. Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan =
senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal dibelani
84. Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga =
wong kang nesu banget
85. Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake
dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab becik dikandhakkke ala
86. Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane
isih golek gawean kang ngimbuhi ribed
87. Desa mawa cara negara mawa tata = saben
panggonan duwe tata car dhewe-dhewe
88. Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk
= wis emoh sapa aruh
89. Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa
kumecap marga nemu wiring
90. Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira
becik
91. Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining
liyan
92. Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong
becik kaworan wong ala atine
93. Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe
kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane
94. Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi
papan tansah slamet
95. Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh
pinwales piala
96. Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget
ditresnani
97. Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang
ngemu bebaya
98. Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman,
nanging ora cundhuk karo sing dirembug
99. Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane
melu urun gunem
100. Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis
mateng
101. Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan:
sing siji ethok-ethok ora ngerti
102. Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih
kaya bocah cilik
103. Durung pecus keselak betus = durung sembada wis
duwe kekarepan neka-neka
104. Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo
wong wadon dudu bojone
105. Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik
isih kurang panarima
106. Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa
dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon
107. Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata),
laku sesidheman kanggo meruhi wewadi
108. Eman-eman ora keduman = karepe eman malah awake
dhewe ora keduman
109. Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe
alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni
110. Embat-embat celarat = wong nyambut gawe kanthi
ngati-ati banget
111. Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake
perkara sing maune sepele
112. Enggon welut diedoli udhet = wong pinter
dipameri kepinteran sing ora sepiraa
113. Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak
uripe oleh kamukten
114. Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine
molah-malih
115. Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil
116. Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh
117. Entek jarake = wis entek kasugihane
118. Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen
prekarane wong cilik
119. Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni
bebaya
120. ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan
kekarepane
121. Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang
wewalere dhewe
122. Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah
= wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi korban
123. Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama
bebudene
124. Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni =
wong wadon kenes ora ana wong lanang sing nakokake
125. Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak
kaya-kaya wong gedhe
126. Garang garing = wong semugih nanging sejatine
kekurangan
127. Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput =
samubarang kang dikarepake ora bis keturutan
128. Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan
alon-alon anggone tumindak nanging bisa kelakon
129. Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing
becik
130. Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora
bener
131. Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen
wewadi
132. Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana,
nyaur kene
133. nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa
pituwas
134. Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha
saiyeg tumindak ala
135. Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang
ora salumrahe
136. Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe
susah
137. Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak
nekad, nanging malah nemu kabegjan
138. Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha
kepenake
139. Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu
linakonan
140. nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane
wong kang wis mati
141. nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa
kasil
142. nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung,
wasana gawe rekasa awake dhewe
143. Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone
bodho jebul sugih kawruh
144. Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep
tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga tumindak ala
145. Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe
marang bojo
146. Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati
papan sing mbebayani
147. Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging
ngemu rasa seneng
148. ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis
mati
149. Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana
sing weruh
150. Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa
ana sing weruh
151. ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi
ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah
152. Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu
rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake
153. Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik
kecampuran wong ala bebudene
154. Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora
nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang
155. Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen
ditakoni
156. Idu geni = sakuni-unine kelakon
157. Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis
kawetu
158. Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi
gampang
159. Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa,
tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep),
ana mburi menehi daya
160. Jer basuki mawa beya = sakabehing gegayuhan
mbutuhake wragad (pengorbanan)
161. nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis
162. nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil
163. nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil
164. Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan
nanging malah gawe kapitunan
165. Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena
diremehake
166. Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik
kelebon wong ala
167. Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang
sing durung mesthi
168. Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi
169. Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran
angkara murkane
170. Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas
171. nJalukan ora wewehan = seneng njaluk ora gelem
menehi
172. Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji
(kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau gawe wedi
173. Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran
nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku
tanpa guna
174. nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi
rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan)
maneh
175. nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe
niyat ngasorake
176. Kaduk wani kurang deduga = watak wong enom sing
grusa-grusu kurang petung
177. Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean
luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane
178. Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana
gethok tular
179. Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala
180. Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing
disulayani
181. Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang
gedhe banget
182. Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang
kesusu mesthi ora kebeneran
183. Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana
sing merlokake
184. Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan
ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu
185. Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi
prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe
186. Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga
kabotan butuh, kakehan anak
187. Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem
tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)
188. Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang
wong enom
189. Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe
lelana bali nyang asale
190. Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal
pagaweane sing durung sida ditandangi
191. Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi
wani njejaluk tanpa ngrasa isin
192. Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur
tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa
193. Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane
194. Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa
diprentah
195. Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur
ditularake marang liyan
196. Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe
197. Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik
dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane
198. Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing
diomongake ananging ora nyata
199. Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora
bisa rukun
200. Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen
wonge sugih (duwe pangkat)
201. Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper
bebudene wong tuwane
202. Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku
lumrahe bebudene memper wong tuwane
203. Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora
duwe papan (omah)
204. Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin
nggayuh pangkat luhur
205. Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe,
beda klawan pepadhane
206. Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe
banget
207. Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya
wong gedhe
208. Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki)
sing gedhe
209. Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe
panjangka ning ora sembada
210. Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo
jenenge wong kang diwedeni
211. Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis
kebukti
212. Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe
rusak sing dipondhoki
213. Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora
pasrah ing paeka
214. Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora
melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe
215. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging
ora sembada
216. Kena iwake aja nganti butheg banyune =
ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati
217. Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan
218. Kethek saranggon = grombolane wong ala
219. Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora
becik
220. Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune
kendel tur pinter jebule jirih tur bodho
221. Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora
disenengi
222. Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi
prakara gedhe
223. Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi
panguwasa (wong pangkat)
224. Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing
pangan
225. Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing
pangan
226. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora
duwe wragad
227. Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing
gedhe banget
228. Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh
cilaka sing ora dinyana-nyana
229. Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang
sengsara
230. Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake
ala
231. Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora
ngerti ancas tujuwane
232. Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang =
wong sing ora duwe panggonan utawa omah tetep
233. Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak
becik, tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak
ala
234. Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing
mokal kalakone
235. Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa
banget
236. Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune
cilik dadi gedhe
237. Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget
238. Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi
nekad, sanajan direwangi wiring isin
239. Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran,
sing pinter sing bakal nemu kabegjan
240. Kudhung walulang macan = wong golek utangan
nganggo sendhen asmane wong gedhe utawa wong kuwasa
241. Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora
mrantasi karya (sembada)
242. Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep
wong ala
243. Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo
sing duwe omah
244. Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang
sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani
245. Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong
kang njarag (marani) bebaya
246. Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget
anggone ngenteni
247. Ladak kecangklak = wong kang angkuh nemoni
pakewuh marga tumindake dhewe
248. Lahang karoban manis = wong kang rupane
bagus-ayu tur luhur bebudene
249. Lanang kemangi = wong lanang kang jirih
250. Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas
pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa oleh pangkat
251. Lebak ilining banyu = wong asor kanggo
tiban-tiban yen ana prakara
252. Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan
tanpa kanyana-nyana
253. Legan golek momongan = wong kang wis kepenak
malah njarag golek gawean (rekasa)
254. Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur
nganti kesel, ora digubris
255. Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal
kelakon
256. Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging
nemu kepenak
257. Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen
keringan
258. Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang
tanpa guna
259. Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep
ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe
260. Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe
nanging tanpa duwe celengan
261. Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang
tindake mawa kasil
262. Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak
nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong akeh
263. Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa
ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae nanging ora kasil
264. Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh
panggayuhane
265. Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang
tumindake kang ala kang dilakoni
266. Meneng widara uleren = katone anteng nanging
sejatine ala atine
267. Menthung koja kena sembagine = rumangsane
ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
268. Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng
269. Micakake wong melek = ora nganggep wong sing
meruhi dhewe
270. Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora
ngetarani
271. Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan
kanggo tandang gawe
272. Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara
273. Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning
wong akeh
274. Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan
oleh kang ora becik
275. Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung
drajade wong tuwa
276. Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa
kecukupan
277. Meneng kitiran = ora bisa anteng
278. Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani
kepinterane, utawa wong kang luput saka bebaya
279. Nabok nyilih tangan = tumindak ala kanthi
kongkonan wong liya
280. Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana
ngrasani alaning liyan
281. Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi
pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan
282. Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana
paedahe
283. Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane
Negara
284. Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane
wong kang pancen pinter (sugih)
285. Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang
wis ora ana
286. Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan
duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe
287. Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya
288. Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat
289. Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane
sadulur supaya oleh kauntungan
290. Natas tali gumantung = putusan kang ora ana
kawusanane
291. Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh
kamukten
292. Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora
nganggo mara ing omahe
293. Ninggal bocah ing waton = nyumelangake
samubarang sing wis kelakon
294. Nitipake daging serep = titip anak wadon marang
besan
295. Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih
mbrekat suguhan
296. Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging
malah gawe rekasane
297. Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur
kang wis adoh alurane
298. Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis
kawetu
299. Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang
durung cetha lan durung mesthi olehe
300. Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe
301. Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala
bebudene
302. Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean
kang wis tumata
303. Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa
ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh
304. Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang
wis lilih nepsune
305. Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang
ora ana pituwase
306. Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang
tansah rusak
307. Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek
gaweyan)
308. Nyolong pethek = luput saka pangira
309. Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan
kang tentrem
310. Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan
311. Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan
312. Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing
angel ketemune
313. Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana
wektu becik
314. Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong
winasis
315. Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora
mitayani
316. Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe
nanging oleh kabegjan
317. Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu
nanging ora pinter marga ngelmune
318. Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin
319. Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga
panggawene wong liya
320. Nguyang lara nempur pati = njarag marang
kacilakan
321. Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake
kekurangane, nanging ora murwat lan sranane
322. Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya
323. Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang
kasangsaran
324. Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara
abot
325. Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan,
bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe
326. Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep
samubarang kang ora bakal teka
327. Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane
bojo
328. Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang
tanpa pituwas
329. Nglancipi singating andaka = natang wong kang
kawasa
330. Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap
tanpa karampungan
331. Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro
lanang wadon padha nggawa lan padha olehe
332. Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek
sukan-sukan
333. Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong
ala
334. Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang
ginayuh ora kena
335. Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan
336. Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora
ngrungu guneme liyan, nanging sabenere niling-nilingake
337. Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane
338. Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu
metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh
339. Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang
cecongkrahan
340. Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana
pitulungane sedulur sing diangkah
341. Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah
dingel-ngel
342. Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi
turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa
343. Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong
luhur
344. Obor blarak = mung sawetara wae
345. Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad
346. Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh
rejeki
347. Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik,
mbesuke bakal kepenak
348. Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka
dayane dhewe
349. Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun
marang anak
350. Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa
sebab
351. Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene
uga ala
352. Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane
353. Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete
bab aluran paseduluran
354. Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara
sing dirembug
355. Ora polo ora uteg = bodho banget
356. Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan
tanpa jawab
357. Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara
358. Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang
bareng ditemenani ora ana nyatane
359. Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa
360. Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh
pitulung)
361. Palang mangan tandur = wong kang diwenehi
kapercayan njaga nanging malah ngrusak
362. Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo
panguwasane
363. Pandhitane antake = laire katon suci batine ala
364. Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu
barang kang dimelik (dadi kesenengane)
365. Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa
tumindak ngati-ati
366. Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu
bebaya
367. Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka,
tansah kena paeka
368. Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong
miskin dipracaya manggon ing papan kang mubra-mubru pangan
369. Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng
wis ketaman
370. Raga tanpa mule = rana-rene mung disawiyah, ora
kajen
371. Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan
372. Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang
gawe ora amarga golek opah
373. Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning
liyan, nanging isih ragu-ragu
374. Rawe-rawe rantas, malang-malang putung =
sakehing pepalang bisa disingkirake
375. Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak
wong ala, ora wurung oleh piala saka wong iku
376. Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang
kang sepele
377. Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong
liya kang sok nglarani (gawe cilaka)
378. Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget
anggone kekancan
379. Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake
pegawean kang ora cocog karo kekarepane
380. Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula
regane ya larang
381. Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen
padha rukun mesthi padha santosa, yen padha congkrah mesthi bakal rusak
382. Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu
tumindake liyan (melu-melu)
383. Sing salah seleh = sing salah bakal nampa
akibate
384. Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa
kaleksanan marga pandongane wong akeh
385. Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi
toh pati
386. Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi
mungsuh ing lingkungan sanak sedulur
387. Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone
kekancan padha cocoge
388. Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan
(kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)
389. Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak
samubrang aja kesusu
390. Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti
tekaning pati
391. Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti
dilabuhi tekan pati
392. Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo
wong ala, ora wurung ketularan alane
393. Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong
tumindak ala, bisa-bisa katut ala
394. Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane
wong akeh
395. Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake
pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa
396. Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati
nanging isih diparingi slamet
397. Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong
kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa dikancani wong sing wis pinter
398. Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar
iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo kanyatane
399. Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum
kang murwat lan kaanane
400. Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong
kang wis mati
401. Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak
ala nanging malah kawruhan panggedhene
402. Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis
padha kangsen tumindak ala bebarengan
403. Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa,
awit ora duwe sumber pangan sing gumathok
404. Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan mans
tembunge nanging ala aten-atenane
405. Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga
saka gunemane dhewe
406. Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar
kang durung mesthi salah lan benere
407. Tulung menthung = katone aweh pitulungan,
nanging gawe susah
408. Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa
sedulur iku perlu dibelani
409. Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning
bebaya, tansah was-sumelang atine
410. Timun jinara = prakara gampang banget
411. Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo
genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)
412. Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong
kuwat
413. Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha)
nanging tambah sedulur
414. Tunggal banyu – tunggal guru
415. Tinggal glanggang colong playu = ora wani
tanggung jawab (keplayu ing peperangan)
416. Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul
(adu-adu) marang liyan
417. Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog
aten-atenane
418. Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang
angger duwe bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)
419. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune
wong cilik bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan
dhuwur, utawa prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik
420. Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora
katon gedhene utawa luhur pangkate
421. Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh
422. Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi
mungsuh
423. Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe
sakpenake nanging meksa nemu kabegjan
424. Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane
425. Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag
marang bebaya
426. Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget
kekarepane
427. Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang
bojoning liyan
428. Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali
maneh
429. Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik
marang wong sugih banget
430. Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing
sumebar beda nyatane
431. Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga
ketaman bencana
432. Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya
kanggo lantaran rembug
433. Wastra bedhah kayu pokah = wong nandhang tatu,
babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)
434. Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora
diguroni wong liya nganti tuwa
435. Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi,
wedi yen adhep-adhepan
436. Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat
dipercaya njaga barang pakaremane
437. Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug =
melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepake
438. Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu
sing suwe banget (saka bocah nganti tuwa)
439. Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong
liya nanging malah dadi bilaine
440. Waras-wiris = sehat
441. Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon
kang ora pangaji
442. Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane
443. Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka
jalaran ora ngati-ati
444. Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal
slamet, sing sembrana cilaka
445. Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang
nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya kang ala pakartine
446. Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana
saiki dadi wong alim
447. Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange
guru
Tidak ada komentar:
Posting Komentar